Cushing sendromu, hipofiz bezinin ürettiği ve böbrek üstü bezini uyaran adrenokortikotrop hormonun (ACTH) fazla üretilmesi veya kortizonun uzun süre kullanılması durumunda meydana gelir. ACTH, stres hormonu olan kortizolün üretiminde ve salınımında etkilidir. Bu hormonun fazla olması, kortizolün aşırı miktarda bulunmasına yol açar. Cushing sendromu, özellikle kadınlarda erkeksi görünüm, kan şekeri yüksekliği ve kilo alma gibi belirtilerle kendini gösterir. Bu hastaların idrarında şeker tespit edilir. Kortizol, böbrek üstü bezinde üretilen bir hormondur ve ilaç olarak kullanılan şekli kortizon olarak tanımlanır. Eğer kortizol böbrek üstü bezinde fazla üretilirse veya kortizon dışarıdan uzun süre kullanılırsa, hastalar Cushing sendromu etkisine girer. Hastalığın ilk kez keşfi Amerikalı doktor Harvey Cushing tarafından yapıldığından, bu isimle anılmaktadır.

Kortizonun ilaç olarak kullanımı bazı hastalıkların tedavisinde gereklidir. Kortikosteroid grubu ilaçlar arasında yer alan kortizon, özellikle eklem iltihaplarında, romatizmal rahatsızlıklarda ve organ nakli sonrasında organ reddinin önlenmesi için kullanılır. Ancak doz miktarı yüksek olduğunda hastalarda bazı yan etkiler ortaya çıkar. Bu yan etkiler arasında kaslarda erime, şişlik ve kemiklerin zayıflaması bulunur. Cushing sendromu da bu yan etkilerden biridir. Kortizon kullanımı uzadıkça hastalar risk altına girer.

Bu rahatsızlığın en fazla görülen nedeni, böbrek üstü bezinden fazla miktarda kortizol hormonunun üretilmesidir. Kortizol üretiminin artması genellikle hipofiz bezinden salgılanan ve böbrek üstü bezinden fazla miktarda kortizol salgılanmasına yol açan ACTH hormonuyla ilişkilidir. Ayrıca böbrek üstü bezindeki hastalıklar sonucu kortizolün fazla üretilmesi de bir diğer nedendir. Hastalıklar için kullanılan kortizol hormonu da Cushing sendromuna yol açabilir. Bu yüzden kortizon ilaçlarının her zaman doktor kontrolünde alınması gerekir.

Hastalarda görülen en belirgin belirtiler arasında "ay dede yüzü" denilen görünüm vardır. Hastanın yüzünde şişlik, kilolu görünüm ve pembelik hâkimdir. Ensesinde ve omuzlar arasında oldukça fazla yağ birikimi dikkat çeker ve buna "buffalo sırtı" denir. Karın bölgesinde de fazla miktarda yağ birikir, buna rağmen bacaklar ve kollar zayıflar. Baş ağrısı, sırt ağrısı, kaslarda güçsüzlük ve yorgunluk hissi gibi belirtiler de görülür. Ayrıca karın bölgesi ve göğüslerde mor renkli çatlaklar oluşur. Sindirim sistemi rahatsızlıkları daha fazla görülmeye başlar ve mide sorunları artar. Erkek hastalarda cinsel isteksizlik, kadınlarda ise adet dönemi düzensizlikleri ortaya çıkabilir. Sivilcelerde artış ve vücutta kıllanma da yaygın belirtiler arasındadır. Cushing sendromunun ilerleyen aşamalarında yüksek tansiyon, kalp hastalığı, şeker hastalığı, kemik erimesi ve bazı psikolojik sorunlar görülebilir.

Öncelikle hastanın şikayetleri dinlenir ve fiziki muayenesi yapılır. Hastada ay dede yüzü, sırt yağı gibi belirtiler değerlendirilir. Hastanın mevcut hastalıkları ve kortizon içeren ilaç kullanımı konusunda bilgi vermesi, tanı koymaya yardımcı olur. Kesin tanı için çeşitli testler yapılır. Bunlar arasında idrardaki serbest kortizol oranının ölçülmesi, rutin kan testleri ve hipofiz, karaciğer, böbrek üstü bezlerinin bilgisayarlı tomografisi (BT) bulunur. Bu organlardaki tümör oluşumları da Cushing sendromu nedeni olabileceğinden, BT çekimi ihmal edilmemelidir. Bu aşamalardan sonra hastaya tanı konur.

Tedavide amaç, vücutta bulunan kortizol hormonu seviyesinin düşürülmesidir. Bu nedenle hastalığın sebebine uygun şekilde tedavi uygulanır. Öncelikle kortizon ilaçlarının kullanımının azaltılması gerekir. Hastalar, astım ve romatizmal hastalıklar gibi rahatsızlıklar için kortikosteroid kullanımını periyodik şekilde azaltmalıdır. Bu ilaçların yerine başka ilaçlar kullanılabilir.

Cerrahi tedavi, hipofiz tümörlerinin çıkarılması şeklinde uygulanır. Akciğer, pankreas ve hipofiz bezlerindeki tümörler normal cerrahi ameliyat ile veya minimal invaziv tekniklerle çıkarılır. Ameliyatta doğru oranda kortizol miktarının sağlanması için kortizol replasman ilaçları gerekebilir. Bazen normal kortizol üretimi sağlanır ve replasman tedavisi kesilebilir, ancak bazen bu süreç bir yıldan fazla sürebilir. Cushing sendromlu hastaların bir kısmı yaşam boyu replasman tedavisine ihtiyaç duyabilir.

Cerrahi tedaviyle tümörün hepsi çıkarılamazsa, operasyonla beraber radyasyon tedavisi uygulanabilir. Cerrahiye uygun olmayan hastalarda da bu tedavi yapılabilir. Bu tedavi 6 haftalık aralıklarla az dozda verilir ya da başka teknikler uygulanabilir. Bu tedavilerle hastalardaki kortizol seviyesi düzeltilemezse, ilaç tedavisinden destek alınabilir. Bu yöntemlerle Cushing sendromu tedavisinde başarı sağlanamadığı takdirde, adrenal bezlerin cerrahi yöntemle çıkarılması gündeme gelebilir. Cushing sendromu, tedavi edilmediğinde ölüme kadar gidebilen bir rahatsızlıktır, bu nedenle mutlaka tedavi edilmelidir.